آفتاب سوزان، با سنگدلی تمام بر چهره رنجور شهر می تابد. هوای دلگیر و غیرقابل تحمّلی، فضای دم کرده شهر را پر کرده است. مردم، مدّتهاست صدای چک چک باران را نشنیده اند. همه جا خشک و آفتاب خورده است. رودخانه خشک شهر با، سینه عریانش را در امتداد شهر گسترانیده است. انبوه درختچه ها، علف زارها و نیزارهای اطرافش، پژمرده و بی طراوت و از نفس افتاده به نظر می رسند.
از گاو و گوسفندان مردم که نپرس، لاغر و رنجور؛ در اسارت لشکر عطشند. همین طور حیوانات صحرا و مرغان هوا که همه تشنه و افسرده اند. زمین و زمان در چنگ آفتاب است. هیولای مرگ، در آسمان شهر به پرواز آمده است.
انسان ها نیز در وضعیت بدتری به سر می برند. آنها برای رهایی از عفریت مرگ و نجات از کابوس خشکسالی، دست به هر کاری زده اند؛ در فرجام تکاپوهای بی حاصل، ناگزیر، روانه دربار می شوند و مشکل خود را با خلیفه در میان می گذارند. خلیفه، بزرگان شهر را فرا می خواند و با آنها به مشورت می پردازد. بعد از ساعت ها شور و مشورت، بهترین راه نجات را، «خواندن نماز باران» می یابند…
زن و مرد، پیر و جوان، کوچک و بزرگ، در حالی که روزه دار هستند، به سوی خارج شهر رهسپار می شوند. عشق و امید، در چهره های رنجور و آفتاب زده شان نهفته است. ورد زبانشان ذکر و دعا است. جز نزول باران، خواسته دیگری ندارند. خیلی زود، صف ها بسته می شود. از صفهای طولانی و پشت سرهم نمازگزاران، صحنه های جالب و به یادماندنی به وجود می آید. همهمه التماس آمیز، فضای بیابان را پرکرده است. طولی نمی کشد که نماز به پایان می رسد. چشم های امیدوار به آسمان دوخته می شوند. آفتاب همچنان می تابد و گرمای نفس گیرش زمین و زمان را آتشگون ساخته است. کم کم یأس و ناامیدی بر دلها سایه می افکند. بر اضطراب و افسردگی نمازگزاران افزوده می شود؛ هریک بی صبرانه، بیابان را ترک می کنند. روز دوم و سوم نیز مراسم نماز، با همان کیفیت و شکوه بیشتر ادامه می یابد؛ ولی ابرهای باران زا، همچنان نایاب و رؤیایی، و تنها در عالم ذهن آنان باقی می ماند و حسرت چند قطره اشکِ آسمان، دل هایشان را به درد می آورد!
«جاثلیق»، بزرگ اسقفان مسیحی، رو به راهبان مسیحی می کند و با لحن غرورآمیزی می گوید:
ـ سه روز است که مسلمانان به صحرا رفته اند و با ادای نماز، از خدا خواسته اند تا باران رحمتش را نازل سازد؛ اما هنوز باران نیامده است. اگر آنان بر حق بودند، حتماً تا حالا باران آمده بود؛ امروز نوبت ماست تا حقّانیت خود را به آنان نشان دهیم.
سخنانش که تمام می شود، راه می افتد. راهبان و سایر مسیحیان نیز از دنبالش گام بر می دارند و لحظاتی بعد، ناقوس عبادت به طنین در می آید و آنان طبق شیوه خویش به نماز و عبادت می پردازند و از خداوند، طلب باران می کنند. طولی نمی کشد که ابرهای تیره و باران آور، کران تا کران آسمان را فرامی گیرند و قطره های بارانِ درشت و پُرآب، از دل آسمان گرم و دم کرده « سامرّا» فرو می ریزند.
صحنه عجیبی است! مثل اینکه معجزه بزرگی رخ داده است. به همین جهت، مسیحیان را شادی و شادابی فرامی گیرد. و به پاس این موفّقیت بزرگ، به یکدیگر دست می دهند و حقّانیت خویش را به رخ مسلمانان می کشند. مسلمانان نیز با دیدن آن همه باران، به تحسین آنان می پردازند و به دین و آیین آنها متمایل می شوند. راهبان مسیحی برای جلب توجّه بیشتر مسلمانان و تسخیر قلب های آنان، روز بعد نیز مراسم ویژه عبادی خود را در دامن صحرا انجام می دهند. این بار نیز از دل آسمان، شکافی گشوده می شود و سرانجام جویبارهای سرمستی از دامن دشت ها و کوهساران جاری شده و از به هم پیوستن آنها، سیلاب های خشمگین و موّاج ایجاد می شود و رودخانه تفتیده شهر را پرآب می سازند.
مسیحیان با آب و تاب، از ایجاد یک معجزه بزرگ سخن می گویند. کرامت آنان، زبان به زبان به گوش خلیفه می رسد. لحظه به لحظه بر عزّت و آبرومندی آنان افزوده می شود. تمایل مسلمانان به مسیحیت، خلیفه را به وحشت می اندازد. احساس شرم، از قیافه پریشانش به خوبی قابل تشخیص است. به فکر فرو می رود. طولی نمی کشد که در ذهنش جرقّه ای جان می گیرد. او بعد از چند لحظه تفکّر، «صالح بن وصیف» را فرامی خواند و خطاب به او می گوید:
ـ کلید این معمّا در دست «ابن الرّضا»۱ است؛ هرچه زودتر او را حاضر کن.
ابن الرّضا را از زندان می آورند. خلیفه با دیدن چهره مصمّم و با صفای او، به سخن می آید:
ـ ابامحمّد!۲ امّت جدّت را دریاب که گمراه شدند!
امام علیه السلام آرام و خون سرد، خطاب به وی می فرماید:
ـ از جاثلیق و دیگر راهبان مسیحی بخواهید تا فردا نیز به صحرا بروند!
ـ به صحرا بروند؟! برای چه؟
ـ برای ادای نماز باران.
ـ در این چند روز به اندازه لازم باران آمده است؛ مردم دیگر احتیاجی به باران ندارند!
ـ می خواهم به کمک خدای متعال، شکّ و شبهه ها را برطرف سازم.
ـ در این صورت، مردم را نیز باید فرابخوانیم.
آنگاه به صالح بن وصیف، که در کنارش ایستاده است، چشم می دوزد و با لحن آمرانه ای می گوید:
ـ به بزرگ اسقفان و راهبان مسیحی اطلاع بده تا فردا به صحرا بیایند؛ به جارچیان هم بگو مردم را خبر کنند تا شاهد کشف «حقیقت» باشند.
ساعتی نمی گذرد که جمعیّت زیادی در صحرا جمع می شوند. گویا محشری برپا شده است. در یک سو، جاثلیق و راهبان مسیحی ایستاده اند؛ لباس های بلند و مخصوصی به تن دارند. گردن بندهای صلیبی که روی سینه هایشان آویخته شده است، در مقابل نور خورشید می درخشند. جاثلیق مغرور و گردن برافراشته، قدم می زند. گاهی بعضی از راهبان با خنده و شادمانی، خودشان را به او نزدیک می کنند و درگوشی با او سخن می گویند. جاثلیق نیز با لبخندهای پی درپی و جنباندن سر، سخنان آنان را تأیید می کند.
طرف دیگر بیابان، محلّ استقرار مسلمانان است. آنان نیز دسته دسته دورهم حلقه زده اند و در انتظار آمدن خلیفه و درباریان، لحظه شماری می کنند. برخی از آنان که شیفته جاه و جلال مسیحیان شده اند، سخنان مأیوس کننده ای بر زبان می آورند. یکی می پرسد:
ـ چرا اینجا جمع شده ایم؛ مگر روزهای قبل، آنها را نیازمودیم؟
دیگری پاسخ می دهد:
ـ چرا، آزموده ایم؛ این بار می خواهیم رسماً مسیحی شویم.
صدای خنده در فضای گسترده صحرا می پیچد. مرد مؤمنی که تاب شنیدن چنین حرفهایی را ندارد؛ بی صبرانه رو به جمعیّت کرده، می گوید:
ـ اگر صبر کنید، همه چیز روشن می شود؛ این بار «ابن الرّضا» در بین ماست. او از بهترین بازماندگان خاندان رسول خداست. مگر اجداد او در جریان «مباهله»،۳ باعث سر افکندگی مسیحیان نجران نشدند؟!
یکی دیگر از مسلمانان که تا حال سکوت اختیار کرده است، با بی حوصلگی می گوید:
ـ چرا، این را شنیده ایم؛ ولی رسول خدا، کجا و ابن الرّضا کجا؟ از دست یک فرد زندانی چه کاری ساخته است؟
صدای خشمگینانه ای در فضای بی حدّ و حصر صحرا به طنین می آید. چشم ها به وی دوخته می شود. او پیرمردی است با محاسن سفید، قامت کشیده و چهره جذّاب و دوست داشتنی. با اینکه لحنش دلسوزانه است؛ اما در صدایش نوعی غضب نهفته است. او که از شنیدن سخنان هم کیشانش دلتنگ شده است، می گوید:
ـ ای مردم! رسول خدا، پیامبر ما و ابن الرّضا، جانشین اوست. تمام فضل و کمال پیامبر، در او تجلّی یافته است. برای اینکه سخنانم را باور کنید، ناگزیرم کرامتی عجیب از آن حضرت برایتان تعریف کنم؛ به خدا سوگند! از «ابوهاشم جعفری»۴ شنیدم که می گفت:
ـ «روزی خدمت ابن الرّضا بودم، حضرت سوار بر اسب، به جانب صحرا می رفت. من نیز او را همراهی می کردم. در مسیر راه به فکر فرو رفتم. در عالم ذهن، به یادم آمد که:
ـ زمان ادای بدهی ام فرا رسیده است و اکنون برای پرداخت آن چیزی در بساط ندارم!
هنوز در عالم ذهن سیر می کردم که حضرت رو به من کرد و فرمود:
ـ غصّه نخور! خداوند آن را ادا می کند.
آنگاه از فراز اسبش به سوی زمین خم شد و با تازیانه ای که در دست داشت، خطّی کوچک بر زمین کشید و فرمود:
ـ ای ابوهاشم! پیاده شو و آن را بردار و مخفی کن.
پیاده شدم و دیدم قطعه طلایی است که بر زمین افتاده است. آن را برداشتم و مخفی کردم.
همچنان به مسیر ادامه دادیم. در حال پیمودن راه بودیم که بار دیگر در ذهنم خطور کرد:
ـ امیدوارم به اندازه طلبم باشد؛ به هر صورت، طلبکارم را با این مقدار راضی می کنم و بعد از آن، برای رفع نیازهای زمستان خانواده ام…
صدای دلربای ابن الرّضا، رشته افکارم را پاره کرد. نگاه کردم؛ در حالی که به طرف زمین مایل شده بود، با تازیانه اش خطّی دیگر کشید و فرمود:
ـ پیاده شو و آن را نیز بردار و مخفی کن.
پیاده شدم. چشمم به قطعه نقره ای افتاد، آن را نیز برداشتم و مخفی کردم.
طولی نکشید که از آن حضرت جدا شدم، قطعه طلا را فروختم. پول آن، درست معادل قرضی بود که به عهده داشتم. آن را به مرد طلبکار دادم. سپس قطعه نقره را فروختم و با قیمت آن، مخارج زمستان خانواده ام را بدون کم و کاست، تهیّه کردم.»۵
پیرمرد بعد از نقل این کرامت، به سخنش چنین ادامه داد:
حال، از آنهایی که نسبت به فضایل خاندان رسول خدا شکّ و شبهه دارند، می پرسم:
ـ چه کسی چنین قدرتی دارد؟
صدایی از آن سوی جمعیّت بلند می شود:
ـ هرچه در فضائل و کمالات خاندان پیغمبر بگویی، کم گفته ای؛ من هم خاطره ای شنیدنی از ابن الرّضا دارم که….
ـ چه خاطره ای؟ اسماعیل بن محمد۶! پس چرا آن را تعریف نمی کنی؟
ـ «یک روز در مسیر حرکت ابن الرّضا به انتظار نشستم. هنگامی که از مقابلم عبور می کرد، از فقر و بدبختی ام شکایت کردم و گفتم:
ـ به خدا سوگند! بیش از یک درهم ندارم…
حضرت رو به من نمود و فرمود:
ـ چرا سوگند دروغ می خوری؛ در حالی که دویست دینار زیر خاک دفن کرده ای؟…
آنگاه رو به غلامش کرد و فرمود:
ـ هرچه پول به همراه داری، به او بده.
بعد از آنکه غلام «صد دینار» به من داد، حضرت فرمود:
ـ هنگام نیاز، از دینارهایی که مخفی کرده ای، محروم خواهی شد.
کلامش که تمام شد، به مسیرش ادامه داد و رفت. طولی نکشید که آن صد دیناری که از حضرت گرفته بودم، مصرف شد. چند روز بعد، نیاز شدیدی پیدا کردم. به ناچار دنبال دینارهایی که مخفی کرده بودم، رفتم. هرچه آن محل را گشتم، آنها را نیافتم. بعدها فهمیدم که پسر عمویم (پسرم) آنها را برداشته و گریخته است.»۷
سخن از کرامات ابن الرّضا و فضل و کمالات خاندان رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم همچنان ادامه دارد که خبر ورود خلیفه و اطرافیانش در بین جمعیت می پیچد.
خلیفه و درباریانش قدم به صحرا می نهند. ابن الرّضا نیز در بین آنها جلوه می نماید. فروغ نگاه های مردم به جمال زیبا و سیمای نورانی امام می افتد. خلیفه، فرمان می دهد تا جاثلیق و راهبان مسیحی برای طلب باران دست به آسمان بلند کنند و از خداوند بخواهند تا بار دیگر، باران رحمتش را بر آنان نازل کند. طولی نمی کشد که دست های آنان رو به آسمان برافراشته می شوند. هماندم در آسمان پُر حرارت و آفتابی، انبوه ابرهای باران زا ظاهر شده و قطره های درشت باران، مرواریدگونه فرومی ریزند. همه نگاه ها به ابن الرّضا دوخته شده است. او راهبی را نشان داده، فرمان جست و جوی لابه لای انگشتان او را صادر می کند. خلیفه بیش از دیگران شگفت زده به نظر می رسد. او از خودش می پرسد:
ـ آیا ممکن است چیزی در میان انگشتان آن راهب وجود داشته باشد که به وسیله آن باران ببارد؟!
غلام حضرت به تندی دور آن راهب را می گیرد و در مقابل چشمان مردم، به جست و جوی دستش می پردازد. شی ء کوچک و سیاه فامی را از میان انگشتانش بیرون می آورد و به ابن الرّضا تحویل می دهد. گویا آن حضرت، شی ء مورد نظر را به خوبی می شناسد. به همین جهت، آن را با احترام خاص در پارچه ای می پیچد و سپس خطاب به آن راهب مسیحی می فرماید:
ـ اینک، طلب باران کن.
راهب باردیگر دست هایش را به سوی آسمان بلند می کند. این بار نیز چشم ها به آسمان دوخته می شوند. ابرها در حال جا به جایی است و خورشید از پشت تراکم ابرهای سرگردان، نمایان می شود.
رنگ از صورت جاثلیق و راهبان مسیحی پریده است. آنها بیش از این، تحمّل نگاه های ملامتگر و نیشخندهای مردم را ندارند؛ باسرافکندگی به سوی خانه های خود باز می گردند. مردم که حسابی شگفت زده شده اند، به ابن الرّضا چشم می دوزند. خلیفه در حالی که به آن شی ء خیره شده است، می پرسد:
ـ ای پسر رسول خدا! آن چیست؟
ـ این، استخوان پیامبری از رسولان الهی است که راهبان مسیحی از قبور آنان برداشته اند؛ استخوان هیچ پیامبری ظاهر نمی گردد، مگر آنکه «باران» نازل شود.
خلیفه در حالی که هنوز نگاهش را از آن استخوان برنداشته است، به تحسین او می پردازد و همان لحظه، دستور آزادی آن حضرت را صادر می کند. امام حسن عسکری علیه السلام که فرصت را مناسب می یابد، تقاضا می کند تا یاران زندانی اش را نیز آزاد کنند. خلیفه، لحظه ای به فکر فرو می رود؛ مثل اینکه چاره ای جز پذیرش سخن آن حضرت را ندارد.۸
پی نوشت ها:
۱. امام جواد، هادی و عسکری(ع) را به احترام انتساب شان به امام رضا(ع)، «ابن الرّضا» می گویند.
۲. کنیه امام حسن عسکری(ع).
۳. ر.ک: آل عمران / ۶۱.
۴. یکی از یاران امام عسکری(ع) وراوی کرامت.
۵. مناقب آل ابیطالب، ابن شهرآشوب، ج ۴، ص۴۳۱.
۶. از هم عصران امام حسن عسکری(ع) و راوی کرامت.
۷. بحارالانوار، ج ۵۰، ص ۲۸۰، ح ۵۶؛ مناقب آل ابیطالب، ج ۴، ص ۴۳۲.
۸. مناقب آل ابیطالب، ج ۴، ص ۴۲۵؛ اثبات الهداه، شیخ حرّ عاملی، ، ج ۶،
